Predstavljena knjiga „Spomenici i ličnosti zavičajne istorije“ : VANVREMENSKI ŽIVI SVEDOCI  

-Ova istorijska knjiga mora biti podsticaj i drugim opštinama kako se briše zaborav i istina vraća na pijedestal – istakla Zorica Grujić-Milojević

SUBNOR, Opština i Ustanova Kulturni centar upriličili su promociju knjige „Spomenici i ličnosti zavičajne istorije“ o kojoj su govorili  pisac Slobodan Todorović – Toki, književnik Dragutin Paunić, profesor Zorica Grujić – Milojević i autori Dragoljub Janojlić i Miodrag Lazić. U predstavljanju je, čitajući isečke iz ovog istoriografskog dela, učestvovao i  glumac Gradskog pozorišta Miša Bajkić.

Ova knjiga je, kako je pozdravljajući publiku kazao predsednik Opštinskog odbora SUBNOR-a i njen koautor Miodrag Moda Lazić, napisana i objavljena povodom dva jubileja srpske istorije: stogodišnjice od izbijanja Prvog svetskog rata i 70 godina od oslobođenja u Drugom svetskom ratu.

-Sud smrti ne prašta otvaranje kamenih duša koje uzimaju vazduh glasovima što izviru iz okamenjenog seća – kazao je Slobodan Todorović-Toki.- Zato su živi tu, da saučestvuju u odbrani spomenika, kako se progoretine sudbine ne bi otkotrljale u zaboravlje. To je, dabome, istrgnuta ideja vodilja za nastanak knjige Dragoljuba  Janojlića i Miodraga Lazića „Spomenici i ličnosti zavičajne istorije“. Ja bih je, s poštovanjem, nazvao „Udžbenik za opstanak“, iliti „Okamenjena knjiga utisaka“. Ova knjiga je napisani veličanstvenik u čiji je temelj uzidano sećanje na ljude i događaje koje ne smemo zaboraviti. Ukratko, ovde je sabrana sva zahvalnost  za hrabro držanje na našoj razmetini vihorskoj i očuvanje dostojanstva čoveka  sa brdovitog Balkana. Na taj način izražavamo emotivne spone između prošlosti i toplog zagrljaja sadašnjosti. Knjiga nam otvara prostor za simbolično pamćenje i to je njena najviša vrednost.

Dragutin Paunić je ocenio da su Dragoljub Janojlić i Miodrag Moda Lazić, sa puno lepote i čistote u jeziku, obavili svoj posao krajnje odgovorno i tačno, sa puno ukusa i mere, pohvalivši pritom modernu i zrelu likovno-grafičku opremu knjige akademskog slikara Miloša Janojlića, jednog iz tima nastupajućih mladih i darovitih umetnika.

-Danas, kad više nema ni kralja ni maršala, kad su medijska prepucavanja i obračunavanja dostigla neslućenu kulminaciju, spomenik je opet postao mesto za nadgornjavanje ljudi, zagriženih, da ne kažem zaraženih, efemernom stranačkom politikom – podvukao je Paunić.- Vreme velikih istorijskih zbivanja je i vreme podizanja spomenika, koje je, često, bilo i jednostavno i složeno, i lako i teško. Simbolično, bez mnogo priče spomenici uvek ubedljivo i uzbudljivo izražavaju vodeću narodnu ideju. Zato ih i za sadašnjost i za budućnost moramo čuvati od propadanja, uništavanja i kiča, jer oni nisu prolazni materijalni objekti, već vanvremenski živi svedoci. Pored klimatskih promena, hemijskih razlaganja i mehaničkih defraudacija, na spomenik najčešće nasrće – čovek. Ovde prisutni Kusačanin Žile Savić najbolje zna šta se u dinastičkoj  borbi Obrenovića i Karađorđevića dogodilo sa izradiranim epitafom na spomen-ploči bundžije Miloja Popovića – Đaka, uzidanoj na spoljnjem apsidnom zidu manastira Pinosave u Kusatku.

Zorica Grujić-Milojević je istakla da knjiga književnika Dragoljuba Janojlića i predsednika Opštinskog odbora SUBNOR-a Miodraga Mode Lazića, predstavlja neizbrisivno svedočanstvo, a samim tim i veliku istorijsku istinu, predočavajući da je u ovoj istorijskoj knjizi najbitnija istina koja je prikazana o našim zajedničkim precima – junacima i događajima, ne umanjujući niti vrednost, niti broj žrtava.

-Ovom knjigom je postignuto i ono čemu, uostalom knjiga i biva jedna nepresušna riznica – rekla je Zorica Grujić – Milojević. – S obzirom da je ovo dokument-knjiga, jedno opšteljudsko svedočanstvo o Srbiji, o broju žrtava sa područja Opštine Smederevska Palanka od 1912. do 1918., od 1941. do 1945., kao i od 1991. do 1999. godine, mora se što više promovisati, da bi ušla u sve porodice i da bi bila trag i koren nas koji smo živi. Sećanja su vraćena uz materijalnu svedodžbu svedoka-spomenika, na čijim pločama stoje pomno beležene ličnosti imenom i prezimenom i godinom njihove pogibije za otadžbinu Srbiju. Uspostavljena je kultura sećanja i nezaborava. Ako se zbivanja ne zapišu, kao da se nikada nisu ni zbila. Ovakva istorijska knjiga mora biti podsticaj i drugim opštinama, kako se briše zaborav i istina vraća na pijedestal.

Dragoljub Janojlić je svoje obraćanje prisutnima započeo objašnjenjem zbog čega se na naslovnoj strani knjige našao selevački spomenik.

-Zato što je to najveća spomenička kompozicija sa ljudskim figurama u Šumadiji, a verovatno i šire – predočio je Janojlić. – Zato što ga je sa velikim elanom i umetničkom vizijom gradio vajar Slavomir Miletić, naš komšija iz Bošnjana, koji je ceo stvaralački vek proveo u inostranstvu. Zato što je to spomenik i jednom nedovoljno istraženom i osvetljenom ratnom događaju u Selevcu  kada je okupator za samo dva sata streljao 93 meštana. U knjizi je dat maksimum, s obzirom da nije bilo sačuvane dokumentacije, pa smo se uglavnom oslanjali na zapise u štampi, retke knjige i sećanja malog broja još živih svedoka izgradnje spomeničkih obeležja. Tokom rada na knjizi suočilili smo se s nečim što se, najblaže može nazvati vandalizmom – uklanjanjem i skrnavljenjem spomen-obeležja. Ono čime se ova sredina nekada ponosila, posle petooktobarskih promena, počela je da se stidi. Pritom se zaboravila istina – jednom spomenik, uvek spomenik. Nemoguće je izbisati prošlost, jer uvek ostane trag. Sa gradskog stadiona je ukradeno i nikad nije pronađeno spomen obeležje, koje je svedočilo da je tu za vreme Drugog svetskog rata bio Zavod za prinudno vaspitavanje omladine. Taj koji ga je ukrao verovatno nije znao da su tim vandalskim činom po drugi put ubijeni mrtvi.

Citiraćemo još jednom književnika Dragutina Paunića koji na promociji  knjige „Spomenci i ličnosti zavičajne istorije“ reče da je ona imala svoje prave pisce, dodajući tome i ovo:

-Za razliku od jednog manjeg broja sličnih monografija, kao što je, na primer, i ona, koju je, u luksuznom povez, 1976. izdalo beogradsko Udruženje nosilaca Albanske spomenice 1915./1916. godine, gde je primat dat ratnim fotografijama, knjiga naših autora je svoju fabulu zasnovala na svojevrsnim, kraćim ili dužim propratnim tekstovima, koji ne samo da ističu sekularnu stranu spomenika, već ih, ne skidajući višedecenijsku patinu sa njih, vraćaju u ta daleka mukotrpna vremena u kojima su i nastajali. Ti tekstovi se , svakako, mogu ubrojati u najlepše stranice naše zavičajne proze.

P.N.