Sto godina Oktobarske revolucije: TEKOVINE „JURIŠA NA NEBO“
Nastojeći da primereno obeleži stogodišnjicu Oktobarske revolucije, redakcija dodatka Politike «Kultura, umetnost, nauka», prve subote novembra, ovom velikom događaju posvetila je naslovnu stranu. Međutim, umesto da ideju Crvenog oktobra suči sa našim vremenom, istoričar Predrag J. Marković ponudio je, pod naslovom «Kvantni skok istorije», samo bledi, neobavezni, paušalni komentar. Naglašavajući najpre, sasvim opravdano, poseban istorijski značaj Oktobarske revolucije, Marković iznenada zaključuje kako su njene glavne tekovine – «zadiranje u najdublje društvene strukture kao što su rodni odnosi i porodica», i «uticaj na razbne avangardne pokrete u svetskoj umetnosti». «Točak istorije» je, prema Markoviću, «poništio» druge teokovine, kao što su «kolektivna svojina nad sredsvima za proizvodnju», odnosno socijalističko društveno uređenje.
Drugim rečima, Marković odvaja uspostavljanje rodne ravnopravnosti, rekonstrukciju porodičnih odnosa i nesumnjiv uticaj na umetnost iz ukupnog prevratničkog potencijala Crvenog oktobra, sužavajući tako sam pojam revolucije na partikularne reforme. Ukoliko su revolucije planetarni događaji, u kojima se uspostavlja radiklano drugačija proizvodnja života, onda izmenjeni odnosi u pojedinim područijima, kao što su ona o kojima govori Marković, predstavljaju rezultat te posvemašne promene. Rodna ravnopravnost i ukidanje patrijahalnih odnosa u porodici, seksulano oslobađanje (najpre nagovešteno u tekstovima drugarice Kolontaj), u tom su smislu omogućeni upravo revolucionarnom praksom, koja pretpostavlja ono što Marković naziva uspostavljanjem «kolektivne svojine nad sredstvima za proizvodnju». Samo u revoloucionarnom «prevratu» ovo re-definisanje odnosa, među polovima, unutar porodice i u umetnosti ima utemeljenje. Sloboda, kao samouspostavljenje, kao građenje vlastiotog sveta, pretpostavlja najpre oslobađanje iz onog kauzaliteta društvenih odnosa (odnosa eksploatacije koji su određovali i rodne odnose i umetničku produkciju) koje je nametao kapitalizam.
Na izneti zaključak moglo bi nam se naivno suprotstaviti, konstatacijiom da su rodna ravnopravost i avangardna umetnost prisutne i u liberlano-demokratskom svetu. Međutim, sloboda izbora koju «omogućuje» liberalna demokratija uvek je samo «parcijalna» sloboda, dakle sloboda koja je određena nekim ispostavljenim stanjem stvari, ona je dosuđena, dopuštena, a ne proizvedena sloboda; reč je slobodi koja je samo rapsodija, a ne princip, slobodi koja nikome «ne smeta», ostavljajući netaknutom osnovnu društvenu matricu, kojom dominiraju kapitalistički odnosi eksploatacije, sada u novom, neoliberalnom ruhu.
Vidi to vrlo dobro i Marković, pa zato u prvom delu teksta revoluciju određuje kao «kvantni skok», posle koga ne važe zatečeni društveni odnosi. Utoliko ostaje nejasno zašto u drugom delu teksta prihvata pomenutu rapsodičnu slobodu, odričući se socijalističkih ideja, tim pre što na taj način otvoreno protivreči samom sebi. Jer, šta je nego kontrarevolucija – odustati od prakse kao samoproizvodnje, i prihvatiti jednu društvenu paradigmu kao nesumnjivu vrednost, zato što je, eto, «porazila» socijalizam u planetarnim razmerama. U tom smislu, ne može se govoriti o tekovinama Crvenog oktobra, nego upravo o tehnikama uvođenja jeresi u sistem, iskoraka u tok, prevrata u večni mir «kraja istorije».
Toliko toga se nametalo kao potencijaani sadržaj teksta. Odnos revolucije i partije, socijalizma i države, slobode i društvene kauzalnosti. Čineći izbor da u tekstu ne bude vatren, nego samo mlak, da ne povredi ni lioberale, ni komuniste, da ne odgovori na pitanje «da li su revolucije «dobre» ili «loše» – Marković, zapravo, potvrđuje da se u kontekstu vladajućeg društvenog-ekonomskog svetonazora ne može biti radikalan. A to znači da je, iako na zlu glasu, nama današnjima preko potreban neki novi «juriš na nebo», novi Crveni oktobar.
Vladimir Đurđević
