Šta su 60-ih godina prošlog veka pokazala sondažna istraživanja Karađorđevog grada u Topoli: VOŽDOV SPOMENIK NA TEMELJIMA KUĆE

-Otkriveni temelji porušenih građevina i bedema, a pronađen je i deo kanalizacije

Šezdesetih godina prošlog veka obavljena su šira sondažna istraživanja Karađorđevog grada  u Topoli. Ograničena materijalna sredstva nisu dozvoljavala da se u arheološkom pogledu izvedu sva potrebna ispitivanja. Površinska iskopavanja, u pojasu istočne i severne strane nekadašnjih bedema, iako prilično ograničena, ukazala su na temelje porušenih građevina i bedema.

U Republičkom  zavodu za zaštitu  spomenika kulture čuvaju se građevinska knjiga i građevinski dnevnik, gde su skicirane sonde pojedinačno. Tu su veoma precizno naznačeni iskop, dubina i sastav zemljišta, a svaki zid i pod su premereni i fiksirani u odnosu na postojeće objekte. Njihov položaj određen je geodetskim putem, tako da je moguće tačno otkopati svaki deo zida, s obzirom da je po završenom istraživanju sve ponovo zatrpano.

Južna strana je ispitivana u pravcu konaka, odnosno od konaka prema crkvi. Kopano je do 1,10 metara dubine i utvrđeno da je konak prvobitno bio duži, da se protezao do pred samu crkvu, odnosno na 1,70 metara od zvonika. Zidani kameni temelji jasno nastavljaju pravac preostalog dela konaka, ocrtavajući trem sa prednje – severne strane. Jedno veće odeljenje nalazilo se iza trema i dve manje prostorije na kraju, sa zadebljanjem za dimnjak između prostorija. Krajna soba prema jugu, patosana je belim  mermernim pločama na dubini od oko jednog metra  u odnosu na teren.

Spoljnom ivicom zgrade nastavlja se zid od lomljenog kamena – u pravcu istoka. Da se dotle zaista prostirala zgrada dokazuju spoljni uglovi temelja sa kaldrmom unaokolo, na visini od oko 50 cm. Ukazujujući jednostavno da je na tom mestu teren onoga doba zasut za istu toliku visinu. Ispitivanja na današnjem kalkanskom istočnom delu konaka, pokazala su da je trem u tom delu ozidan opekom, za razliku od ostalih zidova koji su izvedeni u kamenu.

Istočna strana je ispitivana celom dužinom – od crkvenog zvonika, preko Karađorđevog spomenika, do ulice koja vodi na Oplenac. Na toj površini otkriveno je prilično temeljnih zidova i podova, za koje može samo da se sluti šta bi mogli predstavljati, jer su u znatnoj meri iskidani i uništeni. Pronađeni su zidovi čija dužina dostiže  do jednog metra, od kamena su i nepravilnog oblika, a zidani uglavnom u vrućem kreču, debljine koja varira do 100 cm.

Oko zvonika, koji bi prema likovnim i literarnim podacima trebalo da u isto vreme bude i kula utvrđenja, nisu pronađeni nikakvi zidovi, niti je na kuli bilo primećena veza sa bedemom na koji bi trebalo da se nadovezuje. Na više mesta unaokolo uočeni su samo tragovi kaldrme. Polazeći od zvonika u pravcu severa, nije se naišlo ni na kakve tragove građevina, za čitavih 20 metara, da bi se odatle pojavio zid koji, nadovezan na poprečne zidove, dopire sve do ulice. Najpre je otkrivena pravougaona prostorija patosana pravilnim pločama na dubini od oko 90 cm sa zidovima unaokolo sa kojih nije bio opao malter. Prema svedočenju starijih ljudi, to je bila crkvenjakova kućica koju oni pamte – po svoj prilici novija građevina, bar u svojim gornjim delovima, koja je  porušena između dva rata  prilikom uređenja parkovskog terena.

Najzanimljivija građevina je ona nad čijim temeljima je postavljeno postolje za Palavičinijev spomenik Karađorđu. Radi se o temeljima pravougaone zgrade s dužom stranom od 12 i poprečnom od devet metara. Istraživači pretpostavljaju da se sa zapadne strane nalazio trem, a sa istočne dva odeljenja. Moguće je da je to bio samo središnji deo neke veće zgrade. Pretpostavka je da bi to mogli biti ostaci ranije Karađorđeve kuće. Položaj spomenika nije dozvoljavao da se na tom prostoru obave potpunija istraživanja.

U pravcu severa nadovezuju se drugi zidovi dostižući debljinu od jednog metra. Sa njihove zapadne strane otkriveni su usamljeni temelji iz jednog komada kamena, sa udubljenjem po sredini, kao osloncem za drveni stub. Njihov raspored i položaj prema zidu u pozadini nagoveštavaju da je u pitanju trem – naslon, kako nazivaju ovakvu vrstu zgrada. U tom delu su mogle biti i staje, pored zaklona za kola, u vreme kad je već bio podignut veliki konak. Malo je čudan položaj dvaju paralelnih zidova na prilično malom međusobnom rastojanju, tako da se može pretpostaviti da i nisu istodobni, tim pre što nisu ostavljali utisak istog načina zidanja.

Ako su istraživači u ovom delu  grada uspeli da  nazru nekoliko građevina i da im odrede oblik, teško da su mogli reći kakav je bio istočni bedem. On se u delu prema crkvi i ne pojavljuje, a u suprotnom uglu trebalo bi da se završi masivnom kulom. Međutim, na tom kraju sačuvanih zidova, nije otkrivena kula.

Severna strana pruža jasniju sliku. Otkriven je temelj masivnog bedema dužine oko 35 metara i debljine 170 cm, koji je nešto zakošen u odnosu na novi ogradni zid prema ulici. Da je u pitanju zaista bedem potvrđuju oblik, veličina, a pre svega dimenzija (oko 115 cm) zida koji ni u jednoj drugoj građevini u tom delu tvrđave nije toliko masivan. Što se tiče donje zgrade, ona bi mogla biti i gostinska kuća. Sa iste strane, niže pomenute kule, otkriven je deo kanalizacije koja je u luku sprovodila nečistoću na padinu van bedema.

D. Janojlić