Evropski duh srpske kulture: SLIKARSTVO

-Čitavo srpsko srednjovekovno slikarstvo osobeno je do te mere da su pojedini naučnici govorili o „stilu Nemanjića“, kao vremenskoj i stilskoj odrednici. U Italiji će vam reći za Đota ili će se pohvaliti Mikelanđelovom Sikstinskom kapelom. U Srbiji će na žalost mnogi ostati bez odgovora.

U tekstu objavljenom u prošlom broju govorili smo o srednjovekovnoj arhitekturi i njenoj evropskoj noti. Rekli smo da je ona znala da bude eklektična, sklona sublimaciji brojnih uticaja na jednom primeru, ali i da je bila osobena, autentična. Kada je reč o srpskom slikarstvu pomenutog perioda ono je pre znalo da odiše originalnošću nego bilo koja druga umetnost. Na pijedestalu evropske i svetske baštine 13. veka gotovo usamljeno stoji slikarstvo zadužbine kralja Uroša I, manastira Sopoćani.

Iako brojni pregledi srednjovekovne umetnosti govore o dekadenciji vizantijskog slikarstva nakon 1204. godine (zauzimanje Carigrada od strane Latina – Latinsko carstvo), primeri govore suprotno, uistinu u oblastima koje slove kao vizantijske provincije. Kraljevina Srbija, u to vreme u ekonomskoj ekspanziji zahvaljujući razvijenom rudarstvu, bila je bogata i slobodna zemlja. To su dva veoma važna podatka za sve one nadarene umetnike koji u tom periodu gube posao u Latinskom carstvu. Oni dolaze u Srbiju i oslikavaju, između ostalog, i manastir Sopoćane.

Slikarstvo na zidovima ove crkve odiše klasicizmom, stilskim sinonimom za antičku umetnost. Na Zapadu i Istoku ideali lepote grčke i rimske umetnosti bili su veoma cenjeni. Mnogo je renesansa u srednjem veku koje su za cilj imale obnavljanje umetnosti klasičnih formi. Profesor Svetozar Radojčić, jedan od doajena istoričara srednjovekovne umetnosti, za sopoćanske freske kaže sledeće: „Lepi, ozbiljni, atletski razvijeni narod sopoćanskih fresaka živi svojim životom  nekih odabranih stanovnika hrišćanskog Olimpa“. On antičko u sopoćanskom slikarstvu prepoznaje na mnogim mestima pa je tako sklon da zaključi kako „sve to izdaleka podseća na korektnu umetnost rimskih reljefa“. Onda kada se ta umetnost nadogradi, kada dobije hrišćansku konotaciju, ona postaje remek-delo, što slikarstvo Sopoćana svakako jeste. Stoga se i kompozicija na zapadu crkve, Bogorodičino Uspenje, smatra za „najgrandioznije delo slikarstva uopšte“.

Nije naodmet uzeti u obzir činjenicu da se o slikarstvu Sopoćana, u superlativima i na ovaj način, govori nakon više od sedam vekova. Teško je i zamisliti kako je ono izgledalo uz svo zlato koje je činilo pozadinu scena, uz ukrase, ornamente i detalje. Sve to zbrisao je zub vremena ili, kada su ovi prostori u pitanju, mač i ruka neprijatelja.

Čitavo srpsko srednjovekovno slikarstvo osobeno je do te mere da su pojedini naučnici govorili o „stilu Nemanjića“, kao vremenskoj i stilskoj odrednici. U Italiji će vam reći za Đota ili će se pohvaliti Mikelanđelovom Sikstinskom kapelom. U Srbiji će na žalost mnogi ostati bez odgovora, koji je samo nagovešten u ovom tekstu. On je i dalje tamo gde je i bio – nedaleko od izvora reke Raške, u samom srcu nekadašnje kraljevine, u manastiru Sopoćani!

Stevan Martinović

Sl. 1 – Manastir Sopoćani, zadužbina kralja Uroša I. Crkva je sagrađena između 1243. i 1265. godine, a oslikana u periodu od 1263. do 1268. godine. 

Sl. 2 – Kompozicija „Rođenje Hristovo“

Sl. 3 – Kompozicija „Rođenje Hristovo“, detalj („Poklonjenje mudraca“)

Sl. 4 – Kompozicija „Uspenje Bogorodice“

Sl. 5 – Kompozicija „Smrt Ane Dandolo“ (žene kralja Uroša)